Dış ticarette kullanılan şartlı bir ödeme yöntemi olan akreditif uzun bir geçmişe ve esnek bir yapıya sahiptir.
Akreditifler süreç içerisinde ticaretin karmaşık yapısına uyum sağlamışlar ve ihracatçı ve ithalatçıların farklı ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde dönüşüme uğramışlardır. Böylece günümüzde kullandığımız akreditif türleri ortaya çıkmıştır.
Akreditifler, taraflara sağladığı güvence açısından; ödemeden sorumlu olan kuruluş açısından ve ödeme şekli açısından alt gruplara ayrılarak incelenebilir.
Ayrıca, özel nitelikli akreditifler de bulunmaktadır.
Esas olarak akreditiflerin sınıflandırılması ise Ticari Akreditif (Commercial Letters of Credit) ve Teminat Akreditifleri (Standby Letters of Credit) başlığı altında yapılmalıdır.
Dilerseniz sözü daha fazla uzatmadan akreditif çeşitlerini incelemeye başlayalım.
Not: Akreditif Çeşitleri Nelerdir? başlıklı pdf dosyasına ulaşmak için tıklayın.
Yapısal Olarak Akreditifler:
Ticari Akreditif (Commercial Letter of Credit)
Ticari akreditif ithalat ve ihracat işlemlerinde kullanılan akreditif türüdür. İhracatçı açısından ihracat akreditifi; ithalatçı açısından ise ithalat akreditifi olarak isimlendirilir.
Ticari akreditif UCP 600 kurallarına göre işlem görmektedir.
Ticari akreditiflerde amir banka uygun evrak ibrazı karşılığında doğrudan ödeme yapmaktadır. Bu yüzden ticari akreditifler birincil ödeme yöntemi olarak değerlendirilir.
Teminat Akreditifi (Standby Letter of Credit)
Teminat akreditifleri, teminat mektubu işlevi görürler. Teminat akreditifleri ithalat ve ihracat işlemlerinde kullanılabileceği gibi proje, taahhüt, ihale gibi işlemlerde de kullanılabilir.
Teminat akreditifleri UCP 600 kurallarına göre de açılabilse de asıl olarak teminat akreditifi kuralları ISP 98‘dir.
Teminat akreditifleri ikincil ödeme yöntemi olarak değerlendirilir. Teminat akreditiflerinde amir banka, birincil ödeme yöntemi devreye girmediğinde, uygun evrak ibrazı karşılığında ödeme yapmaktadır.
Taraflara Sağladığı Güvence Açısından Akreditifler:
Dönülebilir Akreditif (Kabili Rücu Akreditif) (Revocable Letter of Credit):
Dönülebilir akreditif, amir bankanın lehtara haber vermeden akreditif şartları üzerinde tek taraflı değişiklik yapabilme yetkisine sahip olduğu akreditif çeşididir.
Amir bankanın istediği zaman lehtara haber vermeden akreditif şartlarında değişiklik yapabilme hakkı, lehtar için akreditifin adaletli bir ödeme aracı olduğu düşüncesini zedelemektedir.
Bu yüzden akreditifin uygulanmasını belirleyen kuralların en son versiyonu olan UCP 600‘de dönülebilir akreditif kapsam dışında bırakılmıştır.
UCP kurallarına tabii olarak SWIFT mesajı ile açılan tüm akreditifler geri dönülemez olarak açılmaktadır.
Dönülemez Akreditif (Gayri Kabili Rücu Akreditif ) (Irrevocable Letter of Credit):
Dönülemez akreditifler, lehtarın onayı olmaksızın amir banka tarafından akreditif şartlarında değişiklik yapılamayan akreditif türüdür.
Eğer akreditife bir başka banka teyidini eklemiş ise bu durumda amir banka hem teyit bankasının hem de lehtarın onayını almadan akreditifte değişiklik yapamamaktadır.
UCP 600 kurallarına göre tüm akreditifler geri dönülemez nitelikte açılmaktadır.
UCP 600’de ” bir akreditifin dönülemez (irrevocable) olduğu belirtilmese dahi o akreditif dönülemezdir” denilmektedir.
Ödemeden Sorumlu Olan Kuruluş Açısından Akreditifler:
Teyitli Akreditif (Confirmed Letter of Credit):
Teyitli akreditif, ihbar bankasının akreditifi lehtara ihbar ederken amir bankanın talimatına dayanarak kendi teyidini eklediği ve böylece amir bankanın yükümlülüğünü yerine getirmediği durumda teyit bankası olarak lehtara ödeme yapacağına dair kendisini de sorumluluk altına aldığı akreditif türü olarak tanımlanabilir.
Akreditifte teyit kefalet manasından daha ziyade amir banka ve amir bankanın ülke riskini ortadan kaldıracak şekilde yapılan bir düzenlemedir.
Teyit bankası , akreditif şartlarını yerine getiren lehtara karşı amir bankanın tüm sorumluluklarını aynen üstlenmekte ve lehtara ikinci bir ödeme garantisi vermektedir.
Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed Letter of Credit):
İhbar bankasının ödeme konusunda herhangi bir sorumluluğunun olmadığı akreditif türüne teyitsiz akreditif denilmektedir. İhbar bankasının ödemeye dair bu sorumsuzluğu UCP 600’de aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir.
Teyit bankası olmayan bir ihbar bankası akreditifi ve herhangi bir değişikliği ibraz karşılama veya iştira etme yükümlülüğü olmaksızın ihbar eder.
İhbar bankası her ne kadar ödeme yönünden bir sorumluluğu üstlenmese de kendisine ulaşan mesajın gerçekliğini tespit etmekle görevlidir. Yine UCP 600’de bu konu aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır.
İhbar bankası akreditifi veya herhangi bir değişikliği ihbar etmekle akreditifin veya değişikliğin görünür gerçekliğini kendine göre yeterli biçimde belirlediğini ve ihbarın, alınan akreditifin veya değişikliğin şartlarını doğru olarak yansıttığını belirtmiş olur.
Ödeme Şekli Açısından Akreditifler:
Görüldüğünde Ödemeli Akreditif (At Sight Letter of Credit):
Akreditifte şart koşulan belgelerin ibraz edilmesi ve bu belgelerin amir banka tarafından uygun bulunması üzerine akreditif bedelinin hemen ödendiği akreditifler Görüldüğünde Ödemeli Akreditif olarak sınıflandırılabilir.
Bu şekilde açılan akreditiflerde At Sight poliçe kullanılabilir.
MT 700 swift mesajında BY PAYMENT olarak kullanılır.
Vadeli Akreditif (Deferred Payment Letter of Credit):
Vadeli akreditif, akreditifte şart koşulan belgelerin ibraz edilmesi ve bu belgelerin amir banka veya (işlemde mevcut olması durumunda) teyit bankası tarafından uygun bulunması üzerine akreditif bedelinin akreditifte öngörülen vadede ödendiği akreditif türüdür.
Vadeli akreditiflerde ödeme vadesi genellikle taşıma belgesinden 30, 60, 90 gün sonra olacak şekilde belirlenmektedir. Örneğin, konşimento tarihinden 30 gün sonra gibi.
Vadeli akreditiflerde poliçe kullanılmaz.
MT 700 swift mesajında BY DEF PAYMENT olarak kullanılır.
Kabul Kredili Akreditif (Acceptance Letter of Credit):
Kabul kredili akreditifleri vadeli akreditiflerden ayıran özellik kabul kredili akreditiflerde vadeli poliçe kullanılmasıdır.
Akreditifte şart koşulan belgelerin ibraz edilmesi ve bu belgelerin amir banka veya (işlemde mevcut olması durumunda) teyit bankası tarafından uygun bulunması üzerine, akreditif bedelinin akreditif metninde şart koşulan poliçenin vadesinde ödendiği akreditifler Kabul Kredili Akreditifler olarak adlandırılır.
Eğer söz konusu akreditif teyitsiz bir akreditif ise poliçenin ödenmesinden amir banka sorumludur.
Teyitli akreditiflerde ise poliçe teyit bankası üzerine çekilmekte, teyit bankası uygun ibraz karşısında poliçeyi kabul edip; poliçe vadesinde ödemeyi lehtara yapmaktadır.
MT 700 swift mesajında BY ACCEPTANCE olarak kullanılır.
İştira ile Kullanımda Olan Akreditif (Negotiation Letter of Credit):
İştira, görevli bankanın uygun ibraz karşısında belgeleri veya poliçeyi iskonto ederek, amir bankadan henüz ödeme alınmadan iskonto edilmiş akreditif bedelini akreditif lehtarına ödemesidir.
İştira ile kullanımda olan akreditiflerde poliçe kullanımı tercihe bağlıdır. Yine ödeme görüldüğünde olabileceği gibi vadeli de olabilir.
Türkiye’deki bankalar genel olarak iç politikaları gereğince iştira yapmamaktadırlar.
MT 700 swift mesajında BY NEGOTIATION olarak kullanılır.
Karışık Ödemeli Akreditif (Mixed Payment Letter of Credit):
Birden fazla ödeme seçeneği aynı akreditifte kullanılırsa Karışık Ödemeli Akreditifler ortaya çıkmaktadır.
Akreditif tutarının bir kısmı yükleme öncesi avans olarak, kalan tutar evrak karşılığında görüldüğünde ödenmeli olarak açılan akreditifler bu tip akreditiflere örnektir.
MT 700 swift mesajında BY MIXED PYMT olarak kullanılır.
Özellikli Akreditifler
Şu ana kadar akreditifleri yapısal olarak ticari akreditifler ve teminat akreditifleri olarak ikiye ayırdık. Sonrasında taraflara sağladığı güvence açısından; ödemeden sorumlu olan kuruluş açısından ve ödeme şekli açısından akreditifleri alt gruplar halinde inceledik.
Bu yapmış olduğumuz sınıflandırmanın haricinde daha karmaşık yapıya sahip akreditif çeşitleri de bulunmaktadır.
Devredilebilir Akreditif: (Transferable Letter of Credit):
Transfer edilebilir akreditif olarak da tanımlanabilen akreditif çeşididir.
Bir ihracat işleminde ihracatçının aynı zamanda üretici olmayıp alım satım işlemine aracılık eden aracı konumunda olduğu durumlarda kullanılmakta olan akreditif çeşitlerinden bir tanesidir.
Transfer edilebilir veya diğer ismi ile devredilebilir akreditifler, aracı ihracatçıların (birinci lehtar) kendi lehlerine açılmış olan akreditifleri, malları temin edecekleri kuruluş veya kuruluşlara (ikinci lehtar) devretmelerine olanak sağlamaktadırlar.
Devredilebilir akreditifte tek bir akreditif vardır. Aracı firma kendisine gelen ilk akreditifin bir kısmını üretici firmaya devretmektedir.
Back to Back Akreditif: (Back to Back Letter of Credit):
Uluslararası ticarette aracı firmalar tarafından kullanılan bir diğer akreditif çeşidi de back to back akreditiflerdir.
Back to Back akreditif işlemlerinde birbirinden bağımsız iki akreditif olur.
Aracı firma, kendi lehlerine açılan akreditif şartlarını aynen yansıtan fakat daha düşük tutarlı akreditifi üretici firmaya açtırmaktadır.
Türkiye’de uygulama alanı sınırlıdır.
Rotatif Akreditif: (Revolving Letter of Credit):
İngilizcede “Revolving Letter of Credit” olarak tanımlanan Türkçe’de ise “rotatif akreditif” veya “yenilenebilen akreditif” olarak kullanılan bir akreditif türüdür.
Yenilenebilen akreditifler, birbiriyle uzun zamandır iş yapan taraflar arasında ve akreditifte tanımlanan ürünlerin yüklemesi konusunda hem ithalatçının hem de ihracatçının belirli bir tecrübeye sahip olduğu durumlarda kullanılabilmektedir.
Yenilenebilen akreditifler sürekli olarak aynı malın ticaretinin yapıldığı durumlarda kullanılabilir.
Sınavlarda soru gelen ama uygulamada çok nadir kullanılan bir akreditif türüdür.
ÖZGÜR EKER (CDCS)
Akreditif Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri